Hà Giang là một trong những tỉnh có vùng chè Shan lâu đời nhất nước ta. Ngay từ những năm đầu thế kỷ 20, người Pháp đã tiến hành điều tra chè ở Hà Giang và đặc biệt chú ý những cây chè cổ thụ vùng cao. Đó là thứ chè Shan lá to, búp và lá non có nhiều lông trắng như tuyết, sinh trưởng khoẻ, chịu ẩm, chịu lạnh, năng suất cao và chất lượng tốt. Vì vậy, người ta còn gọi là chè Shan tuyết.



Chén nước chè Shan tuyết có màu vàng như mật ong

Thừa hưởng khí hậu vùng núi cao

Hà Giang được thừa hưởng khí hậu vùng núi cao quanh năm mát mẻ, nhiều mây mù nên chè ở đây búp to, được phủ một lớp lông tơ mịn như nhung, trắng như tuyết. Các gốc chè có thâm niên tới hơn 300 tuổi, thân to, có cây đường kính lên đến hàng mét, lá và búp trà to khác với các loại chè khác; người hái phải trèo lên mới thu hoạch được. Trong các khu rừng tự nhiên của Hà Giang, cây chè Shan mọc lẫn với các loại cây rừng khác. Quá trình du cư đến sinh sống, đồng bào phá rừng làm nương và giữ lại các cây chè, tiếp tục khai thác. Có những nơi, đồng bào còn trồng bổ sung bằng hạt, tạo nên những nương chè hỗn giao theo dạng chè rừng.

Ở Hà Giang, chè Shan phân bố hầu khắp các huyện, trong đó các vùng chè cổ thụ đều có độ cao từ 300 - 1.000m. Cho đến nay, một số vùng trong tỉnh có tính đặc trưng cao cho các tiểu vùng sinh thái có chè Shan như: Lũng Phìn (Đồng Văn) đại diện cho vùng cao núi đá vôi; Phìn Hồ (Hòang Su Phì) đại diện cho vùng cao núi đất; Tham Vè, Bó Đướt (Vị Xuyên) đại diện cho vùng chè cổ nhất Việt Nam. Đây cũng chính là những địa phương có sản phẩm chè Shan tuyết thơm ngon nổi tiếng. Danh tiếng của chè Shan tuyết Lũng Phìn hay Phìn Hồ, Cao Bồ, Thượng Sơn không chỉ chinh phục được người tiêu dùng mà cả với những người sành thưởng thức trà.

Ngoài những chỉ tiêu sinh hóa ở mức rất có lợi cho chế biến chè chất lượng cao, chè Shan Hà Giang là nguồn nguyên liệu sạch. Bởi vì, cho đến tận bây giờ, ở các vùng chè Shan lâu đời của Hà Giang, đồng bào vẫn không sử dụng phân hoá học, thuốc bảo vệ thực vật mà chủ yếu là khai thác tự nhiên. Vì vậy, có thể khẳng định chè Shan Hà Giang là vùng nguyên liệu có giá trị để sản xuất chè an toàn chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của thị trường, phù hợp với xu hướng phát triển nông nghiệp bền vững hiện nay.



Chè Shan tuyết được người dân địa phương thu hoạch từ 3-4 lần trong một năm

Thưởng danh trà ngon

Từ lâu, người dân trồng chè ở Hà Giang đã biết sử dụng các loại thảo mộc để điều chế ra thuốc bảo vệ thực vật cho cây chè chống lại sâu bệnh, mà không dùng đến hóa chất độc hại. Bởi vậy, chè phát triển tốt, không ảnh hưởng đến sức khỏe con người và môi trường cũng được bảo vệ.

Chè Shan Hà Giang được chế biến theo phương pháp thủ công của người Mông, người Dao… phải chế biến và bảo quản sao cho khéo léo để không làm hỏng mất vị và công dụng của chè Shan tuyết. Từ khâu hái che đến khi ra thành phẩm, người dân đều phải tuân theo một quy trình nghiêm ngặt. Cụ thể, chè tươi được hái về, chọn những búp chè không bị sâu, không quá già (lá bánh tẻ), sau đó sao trên chảo. Sao chè buộc phải dùng củi phơi khô cháy đượm thì nước chè mới xanh được.

Bên cạnh đó, khi sao chè phải luôn hơ tay trên chảo nóng để ước lượng nhiệt độ. Trong lúc sao, lửa phải liu riu thật đều, rồi đưa chè ra vò bằng tay, phải thật khéo sao cho chè không bị vữa, không mất hương chè, vừa không làm rơi hết những tuyết trắng còn bám ở búp chè. Chè Shan tuyết sao thành công phải săn lại bằng hạt đỗ, tuyết phủ trắng và mang hương thơm thanh cao đặc trưng của núi ngàn.



Đặc biệt, chè Shan tuyết cổ thụ núi cao có các chất rất quý như chất chống ung thư, giải độc nhẹ, tăng tuổi thọ và kéo dài tuổi xuân… các chất đó tan rất nhanh khi chúng ta rót nước sôi vào trà. Chính vì vậy khi pha không tráng trà như trà vùng thấp có chăm bón, vô tình đã bỏ đi các chất quý đó.Chén nước trà Shan Tuyết có màu vàng như mật ong và cả một chút “tuyết” của lá trà trôi bồng bềnh trên mặt nước. Nhấp một chén trà đưa lên miệng sẽ cảm nhận được hương thơm dìu dịu rồi đến vị hơi đắng nơi đầu lưỡi nhưng vị ngọt thanh ngay sau đó sẽ lan tỏa khắp khoang miệng.

Uống chén chè Shan tuyết cổ thụ tự nhiên hằng ngày vào các giờ nhất định thì giá trị của chè Shan tuyết tự nhiên đem lại sức khoẻ cho chúng ta không khác gì một chén nước bổ dinh dưỡng hàng ngày.

Từ lâu, thưởng trà đã trở thành nét đẹp văn hóa trong nghệ thuật ẩm thực của người Việt. Uống trà đúng cách còn có tác dụng tốt đến sức khỏe và sắc đẹp của người dùng. Người xưa từng nói, trà đắng mà tính hàn, trong âm có âm, tốt khi dùng để kháng lại tính hỏa. Hỏa là trăm bệnh, nhờ vậy, trăm bệnh tật có thể được thanh trừ.