Trẻ phát triển ngôn ngữ rất nhanh trong những năm đầu đời. Những em bé có ngôn ngữ tốt cũng thường có trí tuệ phát triển. Tuy nhiên, nhiều bé lại không có được sự phát triển ngôn ngữ bình thường bởi nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu là do sự rối loạn về ngôn ngữ.






Thông thường từ 2 - 3 tháng, trẻ bắt đầu phát âm họng líu lo, từ 7 - 9 tháng, sẽ bập bẹ “ba ba”, “ma ma”… đến 12 - 15 tháng, trẻ nói được vài từ đơn giản. Tới 2 tuổi, bé có thể nói câu ngắn ít từ và 3 tuổi, nói được câu dài. Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ gồm hai dạng: rối loạn tiếp nhận ngôn ngữ (chậm hiểu lời) và rối loạn về phát âm. Rối loạn phát âm thường gặp như: chậm nói, nói ngọng, nói lắp, nói sai ngữ pháp, cách nói bất thường…
Chậm nói
Những bé chậm nói khi không đạt mức phát triển ngôn ngữ bình thường so với trẻ cùng lứa tuổi. Có nhiều nguyên nhân, như: di truyền, cho xem tivi quá nhiều, thiếu kích thích từ môi trường gia đình, ít nói chuyện và ít dạy trẻ nói, do bé có tổn thương não, bị khiếm thính hoặc khuyết tật ở bộ máy phát âm…Một số bé chỉ nói với người thân và không chịu nói với người lạ vì nhút nhát, sợ hãi và kém thích ứng.

Khi thấy bé chậm nói, cần phát hiện sớm và cho đi khám sức khỏe để tìm hiểu do tâm lý hay thực tổn để có hướng chữa trị phù hợp. Nếu chỉ là chậm nói đơn thuần, không do nguyên nhân thực tổn thì cha mẹ phải thường xuyên dạy bé mọi lúc mọi nơi trong tình huống cụ thể để trẻ có thể nhận biết, dễ hiểu và nói theo. Khi nói, nên kèm theo những biểu cảm về nét mặt, những cử chỉ, điệu bộ giao tiếp, hiệu quả sẽ tốt hơn. Sử dụng tranh ảnh, đồ chơi đa dạng về màu sắc và chức năng để chơi cùng bé, nhằm hỗ trợ tốt hơn trong quá trình dạy phát triển ngôn ngữ. Những trò chơi dân gian như chi chi chành chành, ú òa, kéo cưa lừa xẻ, nu na nu nống… vừa chơi vừa nói cùng con sẽ tạo sự vui nhộn, rất có ích lợi. Khi dạy, nên nói chậm, rõ, nhìn vào mặt bé để tạo sự tập trung chú ý. Nên bắt đầu bằng dạy các danh từ như hỏi bé “ai”, “cái gì”… sau đó, mới dạy động từ, tính từ qua những câu hỏi “để làm gì”, “thế nào”… Quá trình dạy cần tăng dần việc mở rộng vốn từ và dạy nói câu đơn giản rồi mới đến câu dài. Hát hoặc đọc thơ cho bé nghe và dạy bé hát và đọc theo cũng là cách giúp trẻ nhanh biết nói. Để phát triển khả năng diễn đạt, cha mẹ nên hỏi bé sau khi có một việc gì vừa xảy ra hoặc hỏi chuyện và cho bé kể lại những gì bé tham gia, đã học được… Khi trẻ chưa chịu nói, chúng ta không nên thúc giục nhiều mà phải tìm hiểu và chờ đợi để bé có thời gian quen, thích nghi dần và bé sẽ nói ngay. Do vậy, khuyến khích nói khi bé đang có nhu cầu là cách dễ thực hiện và hiệu quả nhất.
Để tránh cho trẻ bị chậm nói, bé phải được sống trong môi trường thuận lợi, cha mẹ và người thân luôn gần gũi tạo cho bé cảm giác an toàn và thoải mái. Luôn giữ không khí trong gia đình vui vẻ, quan tâm chia sẻ lẫn nhau. Không cho bé xem tivi nhiều. Nên để trẻ nói tự nhiên mà không ngắt lời vì nếu vậy sẽ làm cho trẻ không muốn nói nữa. Khi bé nói xong, nên gợi ý tiếp bằng những câu hỏi, như: Còn gì nữa nhỉ? Thế còn con nghĩ thế nào?… Khuyến khích bé nói có kèm cử chỉ điệu bộ. Cho bé được vui chơi, giao tiếp với mọi người trong gia đình và với trẻ em xung quanh. Không nên giao phó việc dạy bé hoàn toàn cho người giúp việc hoặc cho ông bà vì ông bà sức khỏe hạn chế, không thể lúc nào cũng chơi và dạy bé nói được.
Nói ngọng
Một số bé nói ngọng do sống cùng môi trường với những người có tật nói ngọng hoặc do gia đình không sửa mỗi khi bé nói sai. Một số khác do bệnh lý não hoặc do bất thường ở bộ máy phát âm. Bé thường nói ngọng n và l, nói sai dấu, không nói được một số phụ âm hoặc nói phụ âm này thành phụ âm kia. Nhiều khi, bé nói ngọng đến mức phải có bố mẹ “dịch nghĩa” thì người xung quanh mới hiểu bé nói gì.
Nếu không do nguyên nhân thực tổn mà bé nói ngọng thì cha mẹ nên sửa ngay, không cười thích thú khi nghe bé nói ngọng vì bé tưởng như vậy là hay và sẽ không sửa nữa. Tập cho bé nói chậm, rõ, nhìn vào mặt cha mẹ khi nói để bắt chước phát âm đúng. Để tránh cho bé nói ngọng gia đình nên nói với bé bằng giọng chuẩn rõ ràng, không nậng nịu bé bằng giọng nói ngọng.

Nói lắp
Những bé hấp tấp, hiếu động thường mắc phải tật nói lắp. Bé có thể nói lắp một từ, ngữ hoặc nói lắp câu ngắn. Nhiều bé khi nói lắp lại kèm theo nói khó, phải nói gắng sức hoặc nói nghẹn giọng do có sự co thắt ở hầu họng.
Để sửa tật nói lắp, cha mẹ luôn nhắc bé không nói vội vàng, nên nói câu ngắn và nói ngắt câu rõ ràng. Có thể tập cho bé hít thở sâu một chút rồi hãy nói. Cho bé tập hát, đọc thơ, kể chuyện cũng giúp sửa chứng tật này. Muốn tránh cho bé nói lắp, cần tạo ra sự thoải mái, bình tĩnh, tránh thúc giục gây sức ép tâm lý với trẻ.
Những trẻ chậm nói, nói ngọng, nói lắp nếu không khuyến khích giao tiếp sẽ dễ trở nên thu mình, thụ động, thiếu tự tin, kém hòa nhập. Do vậy, bên cạnh dạy bé nói, sửa những gì bé phát âm chưa đúng, chúng ta cần cho bé hòa nhập với môi trường sống lành mạnh, vui chơi với bạn bè và có nhiều cơ hội giao tiếp. Đó chính là những dịp tốt để bé học hỏi và phát triển ngôn ngữ. Thông thường, các bé đi học mẫu giáo có khả năng ngôn ngữ tốt hơn những em bé không đi học.
Một số biểu hiện rối loạn ngôn ngữ khác như nói một mình, phát âm vô nghĩa, nói nhại lời, nói lộn xộn… thường do khuyết tật về phát triển hoặc rối loạn tâm bệnh lý, cần được phát hiện sớm và cho bé đi chữa trị kịp thời. Tuy nhiên những trường hợp này, cha mẹ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hợp tác với các nhà chuyên môn và tích cực dạy con theo hướng dẫn thì mới có được kết quả như mong muốn.
Th.S Quách Thúy Minh – BV Nhi TƯ (bau.vn)

































Nguồn SKĐS




Theo bau.vn