Đối với đồng bào các dân tộc thiểu số trên Tây Nguyên, xà gạc là một công cụ lao động được phổ biến dân tộc sử dụng. Mỗi dân tộc có một cách rèn lưỡi và khiến cho cán khác nhau, nhưng nhìn chung cây xà gạc có hình dáng tương đối giống nhau.

Xà gạc là công cụ lao động không thể thiếu của đàn ông Mạ.
Cũng như phổ biến dân tộc khác, đồng bào các dân tộc M’nông và Mạ có đa dạng loại xà gạc, mỗi loại có hình dáng và tác dụng riêng biệt. Xà gạc dùng trong lao động hàng ngày, cán chủ yếu được thiết kế từ gốc cây tre già, phần đầu gốc tre là nơi dùng để tra lưỡi. Lưỡi xà gạc thường có hình chữ nhật và được rèn bằng sắt, mũi bằng. Tùy thuộc vào chức năng và thói quen mỗi người, cán xà gạc dài ngắn khác nhau nhưng trung bình có độ dài từ nửa mét trở lên.

Tham khảo thêm : Thú nhồi bông hình con Hổ Maison Chance

Xà gạc dùng trong các nghi lễ thường đòi hỏi kỹ thuật rèn tinh xảo với dáng hình độc đáo. Cán được làm bằng thân cây mây uốn cong hình chữ S; mũi của lưỡi xà gạc nhọn cong như hình trăng khuyết. Loại xà gạc này chỉ có những người già mới biết rèn.

Theo già làng K’Măng ở bon N’Jriêng, xã Đắk Nia (Gia Nghĩa), đối với người M’nông và người Mạ, xà gạc không chỉ là công cụ lao động thuần túy mà còn là lễ vật không thể thiếu trong các nghi lễ mang đậm dấu ấn tâm linh của cộng đồng và trong các nghi lễ vòng đời của người đàn ông. Cây xà gạc dùng trong các nghi lễ cũng được coi là một vật linh thiêng.

Tại nghi lễ hiến sinh, thầy cúng thường lấy huyết của con vật bôi vào xà gạc để khấn mời Yàng, các thần linh về dự lễ hội cùng với bon làng. Sau nghi lễ, cây xà gạc phải được đặt lên bàn thờ, tuyệt đối không được dùng vào việc khác. Nó được lưu giữ cẩn thận từ đời này sang đời khác như một báu vật của dòng tộc.

Có thể nói, chiếc xà gạc đến với đàn ông người Mạ, bắt đầu từ lễ đặt tên, nghi lễ công nhận con người chính thức bước vào cộng đồng. Để chuẩn bị lễ đặt tên cho con mình, người cha phải làm một chiếc xà gạc nhỏ nhắn, hình thức tượng trưng để làm lễ vật dâng cúng thần linh, cầu mong đứa trẻ luôn được sự che chở của "vị thần xà gạc", không cho các thần ác, ma quỷ quấy rầy và phù hộ cho đứa trẻ hay ăn, chóng lớn và sau này sẽ trở thành chàng trai khỏe mạnh, cường tráng…

Khi đã là một thanh niên đến tuổi lao động, để chuẩn bị cho lễ trưởng thành, người cha đích thân rèn cho con trai mình một chiếc xà gạc thật đẹp và sắc. Trong nghi lễ, người cha sẽ đặt chiếc xà gạc đó lên vai cậu con trai, với ý nghĩa cầu mong con trai mình sẽ biết rèn và mài những cây xà gạc thật sắc để phát được nhiều cái rẫy, săn được nhiều con thú và đan được nhiều cái gùi và cùng gánh vác công việc của gia đình. Khi người đàn ông về với "thế giới bên kia", trong những vật dụng “chia của” cho người chết được chôn theo ở các khu mộ, ngoài những đồ vật quý như chiêng, ché… cũng không thể thiếu những chiếc xà gạc.

Ngày nay, tập quán sinh hoạt, lao động của bà con đã có nhiều thay đổi, máy móc hiện đại đã thay thế nhiều công cụ lao động. Tuy nhiên, tại các bon làng, đồng bào các dân tộc M'nông, Mạ, nhất là nam giới vẫn giữ thói quen sử dụng xà gạc trong lao động sản xuất, sinh hoạt hàng ngày.

Tham khảo thêm : Móc khoá hình con Tôm Maison Chance

Ngoài việc dùng làm công cụ để phát nương, chặt cây rừng, xà gạc còn được bà con sử dụng như một dụng cụ để chế tạo ra các vật dụng khác như đẽo thuyền độc mộc, làm nhà, tạc tượng nhà mồ. Thậm chí, xà gạc còn được sử dụng làm vũ khí để bảo vệ bon làng, chiến đấu chống kẻ thù.

Khi lên rừng săn bắn, chiếc xà gạc không những là vũ khí mà còn được dùng như một đơn vị đo lường. Bởi trong rừng sâu, để biết đoạn đường đi của mình xa hay gần, đồng bào thường tính theo số lần chuyển xà gạc từ vai này sang vai kia (khi mỏi vai) và mỗi lần như vậy được tính là một “cây xà gạc” (khoảng 2 -3 tiếng đồng hồ).

Trung tâm nuôi dạy trẻ khuyết tật - Maison Chance

Địa chỉ: 19A, Đ. Số 1, Kp 9, P. Bình Hưng Hoà A Q. Bình Tân, Tp. Hồ Chí Minh, Việt Nam

Hotline : 090 906 2528

Web site : maison-chance.org/shop