Trước đây, tập tục tổ chức tang ma của người Mạ thường kéo dài đa dạng ngày với đông đảo nghi lễ. hiện nay, các tập tục này đã thay đổi theo hướng tinh gọn, dễ dàng hơn, nhiều hủ tục được xóa bỏ… Tuy nhiên, một số quan niệm về cái chết và những điều kiêng kị vẫn còn tồn ở.
Nghi thức soi ché và bôi máu để xua đuổi xui xẻo, điều xấu trong tang ma người Mạ
Tham khảo : xưởng bánh tây Nhà May Mắn
Ông K’Beo, bon Ting Wel Đơm, xã Đắk Nia (Gia Nghĩa) cho biết: Khi trong căn hộ có người bệnh trong cơn hấp hối, con cháu đến và lần lượt đeo vòng cườm cho người đó về âm phủ được thanh thản và lấy ché gõ lên vai người sắp mất 7 lần. Lúc tắt thở, toàn bộ người bắt đầu khóc than. Lời các bài khóc nói về tình nghĩa, quá khứ gắn bó giữa người sống và người chết, về tương lai… Khi khâm liệm, người căn hộ lấy máu gà bôi vào đầu chân người chết với quan niệm người chết mang theo đau ốm, bệnh tật và để lại sự may mắn. Khi gia đình có người chết, bạn teen sẽ đi vào rừng chọn cây làm quan tài. Khi làm xong, người ta dùng than, đá màu vẽ lên thân quan tài hình cây nêu. Bên cạnh, còn có hình đẽo mặt người, hai tay xếp trên bụng giống như người đang nằm trong quan tài.
Sau khi hoàn thành, quan tài để trong nhà theo hướng “đầu trong chân ngoài”. Mọi người lấy cây lồ ô rào xung quanh để bảo vệ và không cho mèo, chó lại gần hay nhảy qua. Con gái trong gia đình, họ hàng lấy sợi chỉ dệt thành 2 cái khung hình thoi xếp từ ngoài vào trong và đặt ở 2 đầu của quan tài. Người ta còn để một cục than với ý nghĩa cho linh hồn than xuống âm phủ để sưởi ấm cho người chết; 6 ống gõ làm bằng lồ ô (ống ngắn 50-60cm, ống dài 1m) do 3 người ngồi dưới sàn nhà gần cửa đánh gọi là “dong ding grơr”.
Lúc này dân làng, họ hàng gần xa đến thăm hỏi, chia buồn và mang theo heo, gà, gạo góp cho gia chủ làm tang ma. Phụ nữ mang thai không được đến tham dự vì sợ sau này sinh con thì đứa trẻ sẽ khóc nhiều và hay quấy phá. Người nhà còn phải chuẩn bị một quả bầu đựng nước để dưới chân quan tài. Khi người đến thăm viếng thì lấy nước trong bầu để rửa mặt. Miệng giếng nước được cột một sợi dây ngăn đôi. Một bên gia đình người chết uống, một bên dành cho những người khác dùng.
Trước khi đưa tang, người ta lấy máu gà bôi dưới chân quan tài để báo cho âm phủ biết. Quan tài đưa ra khỏi nhà từ một lỗ khoét tấm phên thưng của vách nhà (làm từ nứa đan). Người Mạ quan niệm rằng, người sống đi bằng cửa chính nên người chết phải đi cửa khác. Khi đưa tang đến đầu làng, quan tài sẽ được quay 7 vòng (để linh hồn người chết không quay về).
Những nhà có quan tài đưa ngang qua sẽ lấy tro rải phía trước rồi đóng cửa lại. Tài sản của người chết sẽ được đem theo để chôn như quần áo, ché, xà gạc, gùi… Người giàu còn có cả cồng chiêng. Sau đó, tất cả những đồ tùy táng được phá hỏng. Ché thường bị đục thủng và đặt bên cạnh bia mộ. Một cây mây dưới mồ, sau khi lấp thì được rút lên, thể hiện sự tái sinh, siêu thoát…
Tham khảo thêm : cua hang banh tay Nhà May Mắn
Chôn cất xong, mọi người không được khóc nữa. Sau đó, những người tham dự đám tang phải xuống suối tắm gội, giặt giũ hết áo quần, đồ đạc trên người để xóa đi sự dơ bẩn, xui xẻo. Người đưa tang về đến nhà, gia chủ sẽ dùng nước ấm để người đưa tang rửa mặt và tay chân, rồi mới vào nhà ăn cơm. Ăn xong, chủ nhà lấy tim gà xỏ vào cây nhọn rồi gõ lên vai từng người một.
Đến chiều, thầy cúng cùng gia chủ mang theo một hũ rượu cần, một con gà đến làm lễ cúng ở đầu đường cái của bon. Người dự đám tang về đến nhà sẽ cho chó liếm tay, rồi đi vào lối nhà bếp trước khi đi lên nhà trên. Trong vòng 7 ngày, người thân không được vào nhà người khác, không được ăn lá bép, không được ra thăm mộ cho đến ngày thứ 7 làm lễ cúng ở nghĩa địa. Nếu vợ hoặc chồng chết phải từ một năm rưỡi tới ba năm mới được đi lấy người khác. Nếu không đủ thời gian quy định sẽ bị phạt…
Theo già làng K’Măng, bon N’Jriêng, ngày xưa chết dữ không được đem xác vào nhà, nhưng khoảng 30 - 40 năm nay đã thay đổi. Nhìn chung các nghi lễ đã giản tiện, bỏ bớt. Khi đưa quan tài đi đến cuối thôn, bon thì chỉ quay quan tài một lần chứ không quay 7 lần nữa để hồn người chết nhớ lại nhà, nhìn lại bon làng. Tục chôn chung một mồ (người chết sau được chôn tại mộ người chết trước) của người cùng huyết thống (thể hiện sự chung thủy) cũng được xóa bỏ.
Ông K’Đố, bon Ting Wel Đơm xã Đắk Nia (Gia Nghĩa) có vợ qua đời do tai nạn kể rằng: Chết dữ bắt buộc làm lễ cúng 7 ngày cho dân làng, rất tốn kém; nếu không có điều kiện thì cuối năm phải cúng. Vật cúng tế trong tang ma là bò, dê. Người nhà lấy lá “pit ning” trộn với máu bò, gạo, nghệ bôi vào chân mình, chân người đi viếng, đồ dùng trong nhà, cửa ngõ và bếp lửa để đuổi tà ma. Trong lễ cúng 7 ngày, đem ché ra soi, nếu thấy có con Hoang (priêng) thì bỏ các ché đó. Trong dòng họ có người mất một năm sau mới được tổ chức đám cưới.
Tại nơi người qua đời vì tai nạn, chết tươi (chết bất ngờ) thì phải cúng rượu, cơm, thịt. Xác người chết phải để ngoài bon; đường đi vào bon được rào lại không cho người bon khác đến. Ngày xưa, người chết chỗ nào thì để nguyên hoặc chôn ngay chỗ đó, không đem vào nhà sợ xui xẻo. Gia đình người chết phải giết vịt, dê, bò, chó để “rửa” cho dân làng. Nếu không, sau này trong làng có người bị đau ốm thì chủ tang sẽ bị làng phạt đền hoặc khi cả làng mất mùa cũng bị đổ tội. Chết tươi phải tìm chim công mà cúng; dùng ống tre gõ trên nóc nhà để đuổi “priêng” giải trừ xui xẻo.
Theo già làng K’Măng, bon N’Jriêng, trong dòng họ, nếu có người chết tươi thì không được chôn chung mà phải chôn bên lề của nghĩa địa. Trước đây, nếu có người bị phong, phải đem ra khỏi bon làng để sống một mình trong một cái chòi, mọi người không được đến thăm nom. Nay thì đã khác, người bệnh phong được đưa đi chữa trị và để ở nhà khi chết. Tuy nhiên, một số kiêng kỵ trong đám tang vẫn tồn tại…
Trung tam nuoi nguoi khuyet tat - Maison Chance
Địa chỉ: 19A, Đ. Số 1, Kp 9, P. Bình Hưng Hoà A Q. Bình Tân, Tp. Hồ Chí Minh, Việt Nam
Hotline : 090 906 2528
Web site đặt bánh Tartelette Maison Chance : https://maison-chance.org/shop
Trả lời kèm Trích dẫn